W drodze pod Grunwald król Władysław Jagiełło zatrzymał się 21 czerwca 1410 roku na nocleg w Bliżynie. Prawdopodobnie we dworze swojego dworzanina Piotra Szafrańca. W niedzielę król udał się w dalszą drogę. Miał się zatrzymać w odległym o kilka kilometrów od Bliżyna Gilowie, by odpocząć od dających się we znaki promieni słońca pod rozłożystym dębem.
W 600. rocznicę tej wizyty w Bliżynie odsłonięty został pomnik Władysława Jagiełły. Stoi w centrum tej miejscowości, przy drodze krajowej 42.
Fot. Jarosław Kubalski / Agencja Gazeta
Także w 600. rocznicę grunwaldzkiej bitwy w Garbowie (gm. Dwikozy) odsłonięty został pomnik pochodzącego z tej wsi Zawiszy Czarnego, jednego z najsławniejszych rycerzy w Europie. W 1408 roku wraz z bratem Janem Farurejem brał udział w wyprawie cesarza Zygmunta Luksemburczyka na Turków w Bośni. Gdy wybuchła wojna polsko-krzyżacka, stawili się do dyspozycji króla polskiego, choć sprzyjający Krzyżakom Zygmunt chciał ich zatrzymać u siebie i obiecywał bogactwo. Jaką rolę odegrał Zawisza w bitwie pod Grunwaldem, dokładnie nie wiadomo. Jan Długosz wymienia go jako pierwszego wśród rycerzy, którzy ze względu na swe zasługi znaleźli się na czele wielkiej chorągwi ziemi krakowskiej, najsilniejszej i najliczniejszej w armii polskiej. Jej herbem był biały orzeł w koronie na czerwonym tle. Ta najważniejsza polska chorągiew pod naporem Krzyżaków upadła na ziemię. Był to moment, który mógł przesądzić o losach bitwy. Jej przejęcie przez wroga mogło doprowadzić do dezorientacji walczących, stanowić sygnał do odwrotu i w efekcie prowadzić do klęski. Na szczęście, jak podaje Długosz, najdzielniejsi polscy rycerze obronili ją własnymi ciałami i orężem. A potem, by zemścić się za doznaną zniewagę, ze zdwojoną siłą natarli na Krzyżaków i kładli ich pokotem. Można przypuszczać, że był wśród nich był także Zawisza Czarny.
JAROSŁAW KUBALSKI
W podsandomierskim Garbowie prócz pomnika znajduje się także izba pamięci sławnego woja, który był wzorem dzielności i cnót rycerskich.
Nie tak sławnego jak Zawisza Czarny, ale też dzielnego rycerza upamiętniono w Ostrowcach (gm. Nowy Korczyn. Piszący się z tej wsi rycerz Jan Nasian herbu Topór zdobył jedną z chorągwi krzyżackich w bitwie pod Koronowem. Był też jednym ze swatów króla Jagiełły do Anny Cylejskiej. Znajdował się bowiem w delegacji, która wyruszyła pod koniec 1400 roku po żonę dla owdowiałego po śmierci królowej Jadwigi Władysława Jagiełły. 10 lat później wyruszył z królem na wojnę z Krzyżakami. Pewnie miał udział w grunwaldzkiej wiktorii 15 lipca, ale większą sławę zdobył trzy miesiące później w bitwie pod Koronowem, gdzie zakon znów zebrał znaczne siły i usiłował zrewanżować się Polakom. Lekkozbrojny rycerz z Ostrowiec wykazał się dzielnością, zdobywając krzyżacką chorągiew. Znalazła się wśród 56 chorągwi, które król Władysław Jagiełło ofiarował katedrze na Wawelu.
Fot. Jarosław Kubalski / Agencja Gazeta
W 2005 roku stanął w Ostrowcach pomnik z naturalnego kamienia poświęcony temu rycerzowi. Ufundował go Stanisław Bobowiec z Wrocławia, pasjonat historii pochodzący z Ostrowiec. Stoi blisko przebiegającej przez wieś drogi krajowej 79, kilkadziesiąt metrów od kościoła św. Jana Chrzciciela.
Spod Grunwaldu nasi rycerze wracali zwycięscy, a w dodatku nie z pustymi rękami. Jak podaje Jan Długosz, "rozeszło się do różnych miejscowości, do swoich domów wojsko polskie objuczone złotem, srebrem i innymi cennymi przedmiotami, które każdy rycerz z ogromną radością niósł do własnego gniazda".
Jednym z nich był wojewoda sandomierski Mikołaj z Michałowa i Kurozwęk. Zaraz po grunwaldzkiej wiktorii, gdy kolejne miasta i zamki krzyżackie poddawały się Polakom, król Jagiełło powierzył mu władzę nad zamkiem w Brodnicy. Wojewoda Mikołaj znalazł w nim wiele cennych rzeczy ze złota i srebra, piękne obrazy w złotych i srebrnych ramach, ornaty, krzyże i ozdoby, a także wspaniałe książki, w tym pięć części "Zwierciadła" Wincentego z Beauvais, ważnego dzieła, takiej średniowiecznej encyklopedii.
Wszystkie te skarby według Długosza nasz wojewoda miał wiernie przekazać królowi, który z kolei "część tych klejnotów i skarbów, w pierwszym rzędzie >Zwierciadło Wincentego, dał katedrze krakowskiej, znaczniejsze jednak skarby i klejnoty przydziela katedrze wileńskiej i kościołom parafialnym na Litwie".
Fot. Jarosław Kubalski / Agencja Gazeta
Jagiełło nie zapomniał też o Sandomierzu. Ówczesnej kolegiacie Najświętszej Maryi Panny podarował srebrny i pozłacany relikwiarz drzewa Krzyża Świętego z Brodnicy. I nie był to jedyny dar. Jak podaje Długosz, do tej świątyni król dał także dwie pięknie rzeźbione figury. Co się z nimi stało, nie wiadomo. Zachował się za to relikwiarz, który nazywany jest Krzyżem Grunwaldzkim i prawdopodobnie pochodzi z Brodnicy. Jest przechowywany w Muzeum Diecezjalnym, które mieści się w Domu Długosza. Krzyż, którego wykonanie historycy sztuki datują przed 1346 rokiem w warsztacie górnoreńskim, jest bogato zdobiony kamieniami szlachetnymi i koralami. Na jego ramionach podziwiać można pięciolistne medaliony ze scenami męki Chrystusa. Na podstawie relikwiarza wykonanej później - około 1470-1480 roku - w Krakowie widnieją herby Polski, Litwy, Jagiellonów i ziemi sandomierskiej.
Fot. Paweł Małecki / AG
W kościele pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła w Kijach wisi w gablocie biały ornat z czarno-złotym krzyżem. Wykonany został współcześnie dla upamiętnienia zapisu Jana Długosza w "Banderia Prutenorum" o tym, że do tej świątyni trafił płaszcz wielkiego mistrza Ulryka von Jungingena, który zginął pod Grunwaldem. Miał zostać z niego wykonany ornat. Co się z nim stało, nie wiadomo, nie był wykazywany przez późniejsze kościelne inwentarze. Ale z kościołem w Kijach związany był przez długie lata taki zwyczaj związany z bitwą pod Grunwaldem, że codziennie o godz. 14 bił dzwon i odmawiano modlitwy za jej uczestników.
JAROSŁAW KUBALSKI
Płaszcz wielkiego mistrza miał ofiarować do kościoła w Kijach Mszczuj ze Skrzynna herbu Łabędź. Jest on wymieniany jako pogromca von Jungingena spod Grunwaldu. Od 2013 roku przed Urzędem Gminy w Kijach stoi pomnik tego rycerza, zwanego też Mściwojem.
Krzysztof Hynek, SIK Kasztelania Kije
W Bardzie (gmina Raków) w przykościelnej dzwonnicy bije dzwon z 1411 roku z herbami Jastrzębiec i Poraj. Z tym ostatnim walczył z Krzyżakami wspomniany wojewoda sandomierski Mikołaj. Dzwon waży około 400 kilogramów, miał być odlany z armat i kul do nich zdobytych na Krzyżakach pod Grunwaldem. Według tradycji ofiarował go sam król Władysław Jagiełło za dzielną postawę w boju chłopów z Barda i okolic. Przetrwał kolejne wojny. Podczas ostatniej cudownie ocalał, choć dzwonnica została zniszczona. D
Fot. Jarosław Kubalski / AG
zwon Jagiełły bije tylko w niedziele i święta. Jeśli słychać go w dzień powszedni, to znaczy, że we wsi ktoś umarł.
Król Władysław Jagiełło wracał z wojny z Krzyżakami dopiero późną jesienią. Z uwagi na toczące się wciąż walki i rokowania była ona długa i bardzo skomplikowana. Jak podaje Jan Długosz, święta Bożego Narodzenia spędził Jagiełło w podradomskiej Jedlni, skąd 27 grudnia wyruszył przez Iłżę i Kunów do Opatowa, "dokąd już przybyła królowa Anna, żeby wtedy po raz pierwszy przyjąć powracającego zwycięskiego pana króla". Szedł za nią długi szereg jeńców, którzy zgodnie z daną pod Grunwaldem obietnicą w zamian za uwolnienie zobowiązali się stawić w Krakowie.
W opatowskiej kolegiacie św. Marcina podziwiać można malowidło przedstawiające bitwę pod Grunwaldem. Znajduje się na północnej ścianie prezbiterium. Polichromia powstała na początku XVIII wieku, wraz ze scenami bitew na Psim Polu, pod Chocimiem i Wiedniem, aby podnosić na duchu szlachtę przybywającą do Opatowa na sejmiki. Kto był jej autorem, nie wiadomo. Autor nie troszczył się o wierność średniowiecznym realiom, stąd namalowani przez niego rycerze mają stroje i uzbrojenie raczej z czasów wojen z Turkami niż Krzyżakami.
Elżbieta Woźniczka
Rocznicę wiktorii nad Krzyżakami świętowano na polecenie króla Władysława Jagiełły od 1411 roku. Było to pierwsze w dziejach Polski święto państwowe. 1420 roku Mikołaj Trąba, pochodzący z Sandomierza arcybiskup gnieźnieński i pierwszy prymas Polski, polecił, aby rocznicę zwycięskiej bitwy obchodzono we wszystkich kościołach. W późniejszych wiekach pamięć o rocznicy słabła. Przypomniano sobie o niej jednak w czasach zaborów.
W 1910 roku odbyły się wielkie ogólnonarodowe obchody 500. rocznicy bitwy. Główne uroczystości odbywały się w Krakowie, będącym w zaborze austriackim, gdzie Polacy mieli największą swobodę. Mniej głośne obchody miały miejsce także w zaborze rosyjskim, w tym także na terenie naszego regionu. W należących do związanego z Krakowem rodu Pusłowskich Czarkowach (gm. Nowy Korczyn) usypany został kopiec Grunwaldzki. Powstał z woli Władysława Emanuela Pusłowskiego, miał 12 metrów wysokości i podstawę o średnicy 30 m. "Władze rosyjskie patrzyły na ten dziwny twór z dużą nieufnością, podejrzewając, że budowla jest punktem obserwacyjnym czy sygnalizacyjnym na użytek ewentualnego powstania. Wiosną 1910 r. kopiec był gotów, a od dwóch kamiennych brył u jego podnóża prowadziła na szczyt serpentynowa ścieżka z żywopłotem. Zwieńczenie tworzyła płaszczyzna otoczona kamiennym kręgiem, w którego środku znajdowała się morenowa bryła z wykutym napisem: >Grunwald 1410-1910. Z tego miejsca można było podziwiać dolinę Nidy i Wisły oraz 10 kościelnych wież z okolicznych parafii. W lipcu, w rocznicę bitwy pod Grunwaldem, odbyła się w Czarkowach uroczystość poświęcenia kopca" - czytamy w książce Grzegorza Gila "Kopce w krajobrazie kulturowym Polski" (Kraków 2006).
Fot. Jarosław Kubalski / AG
Kopiec ten zachował się do dziś. Przez lata zaniedbany, nie jest już tak wysoki jak pierwotnie. Znajduje się przy drodze Piłsudskiego, wiodącej od wsi Winiary do cmentarza legionistów i podworskiego parku w Czarkowach.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze