- Ujrzeliby miasto, które było pogranicznym miastem zaboru rosyjskiego, gdzie zderzały się kontrasty. Może nie było najczystsze, ale było w nim czuć dotyk historii. Nawet w XIX wieku Sandomierz był ośrodkiem kultury - odpowiada sandomierski historyk Roman Chyła.
- Sandomierz ograniczał się wtedy do terenów Starego Miasta. Tego wszystkiego, co teraz znajduje się za parkiem miejskim nie było. Istniała natomiast dzielnica Rybitwy, po której nie ma śladu - opisuje Marek Juszczyk, prezes sandomierskiego PTTK.
Turysta z początku XX wieku zwiedzanie Sandomierza zacząłby zapewne - podobnie jak dzisiaj - od Rynku. Oprócz ratusza jego uwagę zwróciłby tzw. pomnik uwłaszczeniowy. - Na ziemiach polskich było ich wiele. Według rosyjskiej propagandy postawili go polscy chłopi w podzięce carowi Aleksandrowi II za ich uwłaszczenie - tłumaczy Chyła.
To był monument w kształcie wieży, którą wieńczył około 1,5-metrowy krzyż. Po odzyskaniu niepodległości pomnik został rozebrany. Choć jak wynika z badań sandomierskiego historyka dr Piotra Sławińskiego dyskusje nad jego losami trwały do 1928 roku.
Turysty zwróciłby też uwagę na płytę Rynku, a właściwie na jej brak. - W deszczowe dni było tam po prostu błoto. To raziło osoby odwiedzające Sandomierz na początku XX wieku, czym dzieliły się np. na pocztówkach z wysyłanych z miasta - opowiada Chyła.
- Później ułożono kostki brukowe, a nie jak dzisiaj granitowe płyty - dodaje Juszczyk
Gdyby nasz turysta trafił do Sandomierza w poniedziałek ze zwiedzaniem Rynku miałby problem, bo odbywał się targ i do miasta ściągała ludność z całego powiatu. - Targi miały w Sandomierzu tradycję sięgającą jeszcze średniowiecza. Można było kupić na nich żywy inwentarz. Zachowały się ciekawe przekazy z czasów tuż po odzyskaniu niepodległości. Dla kupującego krowę ważne było, skąd pochodziła. Za galicyjską płaciło się mniej niższa za tą z terenów zaboru rosyjskiego - zaznacza Roman Chyła.
Równolegle w poniedziałki i czwartki były mniejsze targi na tzw. Małym Rynku. - Można było tam kupić nabiał, ryby, jaja czy koguta. Znajdował się tam klasycystyczny budynek, w którym mieściły się jatki rzeźnicze - opowiada Juszczyk.
Targi z sandomierskiego Rynku zniknęły dopiero w latach 60-tych ubiegłego wieku, gdy rozpoczęły się prace przy zakopywaniu dawnych piwnic kupieckich, a później remoncie samego placu.
Teren należało zabezpieczyć, bo zaczął się zapadać. - Pod koniec lat 60-tych do kiosku na Rynku poszedł sandomierski nauczyciel. Chciał kupić 'Słowo ludu' oraz tzw. książeczkę z tygryskiem [książka z serii 'Żółty Tygrys', wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej o czasach II wojny światowej - red.]. Sprzedawczyni poszła po książeczkę z wystawy, gdy wróciła tego pana już nie było, bo się zapadł - opowiada Roman Chyła.
Po zwiedzeniu rynku nasz turysta z pewnością wyruszyłby w kierunku sandomierskiego zamku. Tam również czekałby na niego widok znacznie odbiegający od dzisiejszego.
Obecnie na zamku swoją siedzibę ma Muzeum Okręgowe w Sandomierzu. A sto lat temu było tam... więzienie. - Urządzili je jeszcze pod koniec XVIII wieku Austriacy, gdy Sandomierz znalazł się pod ich zaborem - tłumaczy Chyła.
Zakład karny funkcjonował tam do 1959 roku. Sam budynek też różnił się od dzisiejszego. Zamkowy dziedziniec otaczały zabudowania potocznie nazywane rogalem. - Znajdowały się tam kuchnie, skrzydło kobiece oraz więzienna administracja - wylicza Juszczyk.
Od zamku odbijamy w lewo, w kierunku Wisły, która wówczas przepływała tuż pod Sandomierską skarpą, w miejscu, gdzie dzisiaj przebiega ulica Krakowska. - Niemal podmywała ściany dawnego spichlerza, który zresztą zachował się do dzisiaj - podkreśla Juszczyk.
Zanim jednak trafimy nad rzekę, mijamy kolejny nieistniejący już dzisiaj budynek. To sandomierskie łaźnie publiczne.
- Przywilej posiadania łaźni Sandomierz otrzymał już w średniowieczu - przypomina Chyła.
- Jeszcze na początku XX wieku w mieście nie było bieżącej wody i kanalizacji. Wykąpać się można było w łaźniach, a wodę do mieszkań donoszono z miejskich studni. Dopiero pod koniec lat 50-tych doprowadzono kanalizację. W każdej kamienicy był jeden zlew i kran - tłumaczy Juszczyk.
Minęliśmy łaźnie, dochodzimy do ruin Bramy Krakowskiej. Kiedyś w mieście było ich cztery oprócz krakowskiej, również zawichojska, lubelska zwana rybacką i opatowska. Do dziś zachowała się jedynie ta ostatnia. Zawichojska znajdowała się około 100 metrów od opatowskiej. Między budynkami ciągnęły się mury. W 1857 roku doszło jednak do katastrofy budowlanej, mury runęły i brama też. Ruiny krakowskiej zostały rozebrane dopiero na początku XX wieku.
- Za nią funkcjonował przepiękny port na Wiśle. Statki kursowały m.in. do Kazimierza i Warszawy - mówi Roman Chyła.
Idąc wybrzeżem Wisły z biegiem rzeki trafilibyśmy do dzielnicy Rybitwy. - To było właściwie przedmieście. Pod sandomierską skarpą stały domy. Ich mieszkańcy zajmowali się głównie połowem ryb w Wiśle - tłumaczy historyk.
Zabudowania można oglądać jeszcze na powojennych fotografiach. ? Dzielnicę zlikwidowano w 1967 roku, gdy osunęła się skarpa. Usunięto około 200 domów. W latach 70-tych trwały prace przy jej zabezpieczeniu ? opowiada Marek Juszczyk.
Czy na początku XX wieku byli chętni do zwiedzania Sandomierza?
- Zainteresowanie miastem narodziło się dużo wcześniej. Sto lat temu w Sandomierzu mieszkali i pracowali wybitni duchowni. Jeden z nich ksiądz Józef Rokoszny, jest autorem pierwszego przewodnika po mieście, który ukazał się w pierwszej dekadzie ubiegłego wieku ? podkreśla Roman Chyła.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze